Ծրագիր

«ՀայաՔվե»-ն ազգային քաղաքացիական միավորում է, որի նպատակն է կանխել Հայաստանի Հանրապետության կապիտուլյացիան, հասնել Հայաստանում գործող ապազգային իշխանության հեռացմանը, արդյունավետ նոր ազգային իշխանության ձևավորմանը, և դրա միջոցով Հայաստանի անվտանգ և կայուն զարգացմանը, ինչպես նաև Արցախի վերահայացմանը։

Մեր գաղափարական ուղենիշները

Հայկական իրականությունը ձևավորվել է հազարամյակների մաքառման, ազատության համար պայքարի, արարման և ստեղծագործ աշխատանքի արդյունքում, և մեր երկիրը չի կարող երբևիցե դառնալ առանց ազգային առաքելության և միասնական իդեալների, անդեմ սպառողական տարածք, և կամ օտարների համար պարզունակ առևտրային խաչմերուկ։ Ուստի ապագայի Հայաստանը պետք է լինի մարտունակ, ստեղծագործ, արդյունավետ և նախաձեռնող ազգային պետություն, որի քաղաքացին արժևորում է այն՝ որպես անվտանգ, ազատ և արդար միջավայր, որն ունի հստակ քաղաքակրթական և արժեքային դիմագիծ, որտեղ գրավիչ և պատվաբեր է ապրել ժամանակակից աշխարհում, և որն ինքը պատրաստ է պաշտպանել և զարգացնել։ Հետևաբար՝

• մեր գերագույն արժեքը հարատև ազգային պետությունն է,
• մեր հավաքական շահը մեր հայրենիքում արժանապատիվ ապրելն ու զարգանալն է, որպես ազգ և որպես անհատ մարդիկ,
• մենք ձգտելու ենք կայուն և պաշտպանված խաղաղության`որպես այդ պետության և մեր հայրենիքի հարատևության երաշխիք,
• այդ նպատակով մենք կառուցելու ենք սեփական հզոր պաշտպանական համակարգ՝ հենված արդիական բանակի վրա,
• և բոլոր գերտերությունների հետ ձևավորելու ենք փոխշահավետ հարաբերություններ՝ ելնելով մեր երկարաժամկետ ազգային շահից,
• Արցախը մեր հայրենիքի մասն է, այն լինելու է հայկական,
• Հայաստանը դառնալու է առաջնակարգ տնտեսությամբ, արագ զարգացող երկիր՝ գրավիչ և բաց ողջ աշխարհի համար,
• մենք նաև Հայաստանում ազատ, ժողովրդավար ու ներդաշնակ հասարակություն ենք կառուցելու, գրավիչ ու բաց յուրաքանչյուր քաղաքացու համար,
• Հայաստանում սոցիալական արդարությունը դառնալու է հիմնարար հանրային դաշինք և մեր հանրային համերաշխության հիմքը։

Մեր գերագույն արժեքը հարատև ազգային պետությունն է

Ազգային պետությունը ծառայում է հայ ազգի անվտանգությանը, տնտեսական բարգավաճմանը և հասարակական զարգացմանը սեփական հայրենիքում: Ազգային պետություն հիմքում մեր ազգի օրգանապես ձևավորված քաղաքակրթական ինքնության և արժեհամակարգի պահպանումն ու զարգացումն է։ Միաժամանակ, հայ ազգը հանդիսանում է պետականության հիմնական կրողը, իսկ պետությունը՝ նրա հավաքական շահերի պաշտպանը և դրանց իրացման հիմնական գործիքը։ Ազգային պետությունը նաև հայկական քաղաքակրթության զարգացման ու տարածման համաշխարհային կենտրոն է՝ աշխարհին այն ներկայացնելու, սեփական ինքնությունը պահպանելու և տեսակի հարատևման համար։

Հայաստանը ունենալու է մաքուր և ապրելու համար գրավիչ կենսամիջավայր, ներառյալ օդը, ջուրը և հողը։ Հայաստանի ընդերքը շահագործվելու է խնայողաբար, շահագործված տեղամասերը կփակվեն և ռեկուլտիվացիայի կենթարկվեն։ Հայաստանը բարձրացնելու է իր սակավ ջրային և հողային ռեսուրսների օգտագործման արդյունավետությունը, հասնի առավելագույն հավելյալ արժեքի ստեղծման և հնարավոր սննդային ինքնաբավության։ Հայաստանում յուրաքանչյուր համայնքի և մարզի տնտեսական ներուժը առավելագույնս կօգտագործվի, դրանց համաչափ և կայուն զարգացման նպատակով։

Հայաստանում զարգանալու է մշակութային և գիտական կյանքը, ինչը հնարավորություն կտա դաստիարակել ազգային բարձր ինքնագիտակցություն ունեցող, լայնախոհ ու զարգացած ժամանակակից անհատ։ Հայկական մշակույթը նաև կդառնա մագնիս՝ ողջ աշխարհից հայրենակիցներին և օտարներին Հայաստան բերող, նրանց բարձր մշակութային արժեքներ մատուցող և Հայաստանի հետ մշտապես կապող։ Գիտությունը լինելու է մեծ աշխարհում Հայաստանի պատվո այցեքարտը, նրա բարձրակարգության հավաստիքը։

Հայաստանը մշտապես ձգտելու հանրային բարիքի արդար բաշխման, ինչը տեղի է ունենալու նաև սոցիալապես խոցելի խավերին կրթական և առողջապահական համարժեք ծառայություններ ապահովելու միջոցով։ Հայաստանում ոչ մեկի տաղանդն այլևս չի կորչելու աղքատության և հնարավորությունների սղության պատճառով՝ երեխաները, անկախ բնակության վայրից և ընտանիքի կարողությունից, որակյալ խնամքի և հանրային կրթության հնարավորություններ կստանան։

Հայաստանում ծերերը և հաշմանդամները իրենց պաշտպանված են զգալու, տնտեսական կյանքում նրանց մասնակցության սահմանափակումները այլևս չեն հանգեցնելու աղքատության և հուսալքության։ Երկրում պահպանվելու և ամրապնդվելու է սերունդների համերաշխությունը, իսկ հաշմանդամները ոչ միայն պետական հոգածություն, այլև հանրային և գործարար կյանքին լիարժեք ինտեգրվելու հնարավորություններ կստանան։

Մենք ձգտելու ենք կայուն և պաշտպանված խաղաղության

Անվտանգության հիմքը հզոր պաշտպանական համակարգն է

Մեր պաշպանական համակարգը ընդունակ է լինելու քաղաքականապես անընդունելի ծանր հարված հասցնել հնարավոր ագրեսորին, ինչպես նաև տեղափոխել ռազմական գործողությունները նրա տարածքը, դրանով զսպելով հնարավոր ագրեսորին:

Այս նպատակով․ մենք կառուցենլու ենք բազմաբաղադրիչ պաշպանական համակարգ, ներառյալ՝

• Բարձր տեխնոլոգիական, կրթված և մարտունակ, բարձր մոտիվացված բանակ, որն ընդունակ է համեմատաբար փոքր ռեսուրսներով մեծ մարտական խնդիրներ կատարել։ Արդի պատերազմները պահանջում են նոր տեխնոլոգիական լուծումներ՝ թե՛ կրակի արդյունավետ կառավարման, թե՛ զինծառայողների անվտանգության և մարտունակության բարձրացման, թե՛ մարտական գործողությունների ընդհանուր կառավարման, և բազմաթիվ այլ նպատակներով։ Մեր բանակը առաջիկա տարիներին չի կարող գերազանցել հակառակորդներին ոչ թվաքանակով, ոչ էլ ընդհանուր կրակային հզորությամբ, ուստի այդ բացը պետք է փոխհատուցվի տեխնոլոգիական զարգացմամբ, մարտավարական գերազանցությամբ, և անձնակազմի մարտական բարձր պատրաստությամբ։ Սա հնարավոր է, եթե բանակի զարգացմանը ներգրավվեն մասնավոր հատվածի լավագույն կադրերը, և պետությունը շարունակական ներդրումներ կատարի։
• Մեր բանակում ծառայելու է հասուն բնակչության 2.5-3%-ը, սակայն առնվազն առաջիկա տասնամյակում նրա վրա պետք է ծախսվի ՀՆԱ-ի 6-7%-ը` մարտական կարողությունների արագանցիկ վերականգնման և զարգացման նպատակով։ Պայմանագրային զինվորական ծառայությունը լինելու է էապես ավելի գրավիչ և հարգի, քան համանման այլ մասնագիտությունները, զորացրվող զինծառայողները կստանան քաղաքացիական մասնագիտություններ և խաղաղ կյանքին վերաինտեգրվելու տարբեր հնարավորություններ։ Այն բաց է լինելու նաև կանանց համար, որոնք ժամանակակից պատերազմների պայմաններում ընդունակ են արդյունավետ կատարել բազմաթիվ մարտական խնդիրներ։
• Բանակի համեմատ առնվազը կրկնակի թվաքանակ ունեցող, բարձր մարտունակ ակտիվ պահեստազոր, որը թույլ կտա պատերազմական իրավիճակներում արագ համալրել զինված ուժերը մարտունակ կադրերով։ Ակտիվ պահեստազորի մաս են կազմելու բարձր մոտիվացիա և ռազմական պատրաստություն ունեցող այն անձինք, որոնք իրենց քաղաքացիական մասնագիտությանը զուգահեռ յուրացնում են նաև ռազմարվեստը՝ պարբերաբար մասնակցելով ռազմական հավաքների և հանդիսանալով զինված ուժերի առաջին ռեզերվը։ Ակտիվ պահեստազորի անդամները պատշաճ կվարձատրվեն և կօգտվեն զինծառայողների համար նախատեսված հիմնական սոցիալական արտոնություններից։
• Համատարած պահեստազորային պատրաստություն բոլոր մարտունակ քաղաքացիների համար, որպեսզի նրանցից յուրաքանչյուրը անհրաժեշտության դեպքում կարողանա համալրել զինված ուժերը, կամ մասնակցի քաղաքացիական պաշտպանությանը՝ պատերազմական իրավիճակներում։ Երկրի պաշտպանությունը պարտադիր պայման է լինելու ՀՀ բոլոր քաղաքացիների համար, անկախ նրանց սոցիալական կարգավիճակից, և նրանցից յուրաքանչյուրը պետք է հստակ պարբերականությամբ մասնակցի մարտական հավաքներին և իրականին մոտ պայմաններում զարգացնի իր կարողությունները։ Պետությունն, իր հերթին, կապահովի պահեստազորային հավաքների անցկացման բարձր որակը, և քաղաքացիների կողմից ծախսած ժամանակի արդյունավետությունը։
• Ամրաշինությունների համակարգ թե՛ սահմանին, թե՛ երկրի ողջ տարածքում, ինչը հնարավորություն կտա երկարատև պաշտպանական պատերազմներ վարելու և հակառակորդի ուժերը ջլատելու։ Այս նպատակով երկրի ամբողջ տարածքը կծածկվի ամրաշինական կառույցների ցանցով՝ բունկերներով, բետոնապատ դիրքերով, բլինդաժներով, պատսպարաններով և այլն։ Այդ նպատակով կօգտագործվեն ոչ միայն երկրի բնական ամրությունները, այլև բնակավարերը՝ առանց բացառության բոլոր քաղաքները և գյուղերը կունենան անհրաժեշտ ամրաշինություններ, իսկ սահմանամերձ բնակավայրերը կվերածվեն իրական ամրոցների։
• Սեփական բարձր զարգացած և դիվերսիֆիկացված ռազմարդյունաբերություն, որն ընդունակ է հայկական զինված ուժերի համար տեխնոլոգիական առաջնություն ապահովել։ Հայաստանը առաջիկա տարիներին դեռ չի կարող իր բոլոր ռազմական կարիքները ապահովել սեփական արտադրանքի հաշվին, սակայն ձգտելու է շարունակաբար ընդարձակել ներքին կարողությունները՝ թե բարձր տեխնոլոգիական, և թե ավանդական սպառազինության արտադրության բնագավառում, ինչպես նաև նախագծել և գործարկել ամբողջական համակարգեր։ Հայաստանը ձգտելու է դառնալ ռազմարդյունաբերական արտադրանքի և լուծումների արտահանող, օգտագործելով այն մրցակցային առավելությունը, որը տալիս է սեփական զինված ուժերի հետ սերտ աշխատանքը և նրանց կողմից դրվող խնդիրների իրական բարդությունը։
• Ռազմավարական պաշարների և լոգիստիկայի զարգացած համակարգ, հաշվի առնելով Հայաստանի աշխարհագրական սահմանափակումները։ Այս նպատակով մի կողմից անհրաժեշտ է ռազմավարական այնպիսի պաշարներ և դրանք պահեստավորելու պաշտպանված ենթակառուցվածք ստեղծել, որոնք կբավարարեն երկարատև ռազմական գործողությունների համար, մյուս կողմից մենք կզարգացնենք ներքին ճանապարհային ցանցը, դրացի պետությունների հետ միջպետական հիմնական ճանապարհները, ինչպես նաև բեռնատար ավիացիոն պարկը և ռեզերվային օդանավակայանները՝ անհրաժեշտության դեպքում մատակարարումների անխաթարությունը ապահովելու համար։
• Պաշտպանական խնդիրների պետական համակարգումը կգործի բոլոր մակարդակներում, հնարավոր պատերազմին դիմակայելու և երկրի պաշտպանությանը արդյունավետ ծառայելու տրամաբանությամբ։ Հայաստանում գործող բոլոր պետական, ինչպես նաև միջին ու խոշոր մասնավոր կառույցները պատրաստ են լինելու գործել պատերազմի պայմաններում՝ արդյունավետ քաղաքացիական պաշտպանություն ապահովել, պաշտպանել և վնասվելու դեպքում արագ վերականգնել արտադրական կարողությունները և ինֆորմացիոն համակարգերը, անխափան իրականացնել տվյալների փոխանակումը, անցնել երկու կամ երեք հերթով աշխատանքի, սեփական ռեսուրսների մի մասը հատկացնել պաշտպանական կարիքների, և այլն։ Երկրում ստեղծվող տնտեսական արդյունքի առնվազն 7-8%-ը առաջիկա տարիներին հատկացվելու է պաշտպանական կարիքներին, և բոլոր կառույցները պետք է իրենց գործունեությունը կառուցեն՝ ելնելով հնարավոր պատերազմի վտանգից: Դրան զուգահեռ, պետությունը շարունակաբար բարձրացնելու է զինվորական ծառայության հեղինակությունը՝ դարձնելու այն լավագույն հասարական էտալոն։

Մենք պետք է շահավետ արտաքին հարաբերություններ կառուցենք

Հայաստանի արտաքին քաղաքականությունը հիմնված է լինելու տարածաշրջանում ավանդաբար ակտիվ բոլոր տերությունների, մուտք գործող նոր խոշոր խաղացողների և սեփական շահերի մշտական ճկուն համադրության վրա: Աշխարհաքաղաքական արագ փոփոխությունների պայմաններում դա հնարավորություն է տալու տարածաշրջանում ուժային հավասարակշռություն պահպանել և խուսափել որևէ իրավիճակում մեկուսացումից ու ռազմավարական խոցելիությունից։

Ոչ մի դեպքում Հայաստանը չի վերածվելու մրցակից տերությունների ուղղակի բախման թատերաբեմի, մրցակցության օբյեկտ չի դառնալու նրանց միջև ընթացող պատերազմներում, բախումներում և սուր ճգնաժամերի շրջանում։ Սա նշանակում է, որ Հայաստանը առաջին հերթին ամրապնդում է սեփական անվտանգային ռեսուրսները և հենվում դրանց վրա, չի ներքաշում այդ տերությունների զինված ուժերը իր տարածքում ռազմական խնդիրներ լուծելու մեջ, և դրանով նրանց համար չի ստեղծում հետագա ծավալման պլացդարմ։ ՌԴ-ի դեպքում, որն արդեն այդպիսի ուժեր ունի գործող պայմանագրերով, պետք է պահպանել առկա իրավիճակը, սակայն փոխարենը պետք է ստանալ իրական օգուտներ այդ ներկայությունից։

Ի հավելումն, Հայաստանը ռազմավարական հարաբերություններ է զարգացնելու այն տերությունների հետ, որոնց հետ շահերի ընդհանրությունը խորքային և երկարաժամկետ բնույթ է կրում, այդ նպատակով այն մշտապես իրականացնելու է այդ երկրների կողմից տարվող քաղաքականության խորքային վերլուծություն և բազմավեկտոր դիվանագիտություն՝ առավելագույնին հասցնելու յուրաքանչյուր տերության հետ համագործակցության ներուժը, ներգրավելու նրանց երկարաժամկետ ծրագրերի մեջ և իրենով կամրջելու տարբեր պետությունների շահերը:

Մասնավորապես այժմ, երբ Հայաստանը հայտնվել է դժվարին երկընտրանքի առաջ, պայմանավորված հավաքական Արևմուտքի և Ռուսաստանի Դաշնության միջև փաստացի ընթացող բախումով, մեր երկարաժամկետ շահը պահանջում է խուսափել այդ բախման մաս դառնալուց, փոխարենը առնվազն չվատթարացնել պատմականորեն ձևավորված հարաբերությունները բոլոր կողմերի հետ, իսկ ըստ հնարավորության, նաև կամուրջ հանդիսանալ նրանց միջև այն ոլորտներում, որտեղ դա դեռևս հնարավոր է։

Ի հավելումն, բոլոր այն տերությունները, որոնք ունեն հոծաթիվ և կազմակերպված հայկական համայնքներ, համարվելու են Հայաստանի բնական շահակիցներ, և նրանց հետ հարաբերությունները զարգացվելու են նաև ներսից: Կազմակերպված հայկական համայնքները ներսից կարող են ազդել տվյալ պետությունների քաղաքականության վրա՝ օժանդակելու Հայաստանի հետ բարենպաստ հարաբերությունների զարգացմանը։ Հայաստանն իր հերթին այլևս երբեք բաժանարար գծեր չի անցկացնելու Սփյուռքի ներսում, նրա բոլոր կառույցների հետ ձգտելու է կառուցել փոխշահավետ գործնական հարաբերություններ և ուղղորդել նրանց գործունեությունը ի նպաստ հավաքական հայկական շահերի։

Հնդկաստանը, Չինաստանը և Պարսից Ծոցի խոշոր երկրները, լինելով ակտիվ զարգացող նոր ուժային կենտրոններ և ձևավորելով տարածաշրջանային նոր շահեր, ևս կարող են դառնալ Հայաստանի բնական շահակիցները: Ասիական տարածաշրջանի բուռն զարգացման պայմաններում Հայաստանը իր ուշադրությունը կենտրոնացնելու է նաև այդ ուղղությամբ՝ ձևավորելու հարաբերությունների նոր որակ և մեկնարկելու համատեղ նոր ծրագրեր, ինչով մասամբ կհավասարակշռվեն ավանդական կապերը Հյուսիսի և Արևմուտքի հետ։

Հայաստանը մշտապես ձգտելու է լինել տարածաշրջանային ակտիվ գործոն, փոխշահավետ հարաբերություններ զարգացնել հարևաններ երկրների հետ: Հատուկ կարևորություն են ստանալու Վրաստանի հետ հարաբերությունները, քանզի մի շարք կարևոր հարցերում մեր շահերը կարող են բնականորեն համընկնել, և երկու երկրները հնարավորություն կունենան դրանք համատեղ իրացնելու՝ ամրապնդելով գործընկերությունը և մեր ժողովուրդների ավանդական բարեկամությունը։

Ադրբեջանի դեպքում ապագա հարաբերությունները կախված են լինելու այդ երկրի վարած քաղաքականությունից․ եթե այն շարունակի սպառնալիքներ ստեղծել Հայաստանի ինքնիշխանության և ազգային հիմնարար շահերի համար, ինչպես նաև ոտնահարել Արցախի ժողովրդի վերադարձի և ինքնորոշման իրավունքը, ապա Հայաստանը հնարավոր բոլոր միջոցներով հակազդելու է Ադրբեջանին։

Թուրքիայի հետ հարաբերություններում Հայաստանը ձգտելու է չեզոքացնել այնտեղից եկող սպառնալիքները, զուգահեռ շարունակելու է Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացը՝ ներառյալ նաև Թուրքիայի հետ ուղիղ բանակցությունների ճանապարհով՝ ի վերջո նրա կողմից Ցեղասպանության ճանաչման, փոխհատուցման և պատմական հաշտեցման հեռանկարով։

Արցախը մեր հայրենիքի մասն է, այն լինելու է հայկական

Հայաստանի զարգացումը անհնար է պատկերացնել առանց Արցախի. այն ոչ միայն պատմական Հայքի մաս է, այլև մինչև մեր օրերը հանդիսացել է հայկական հայրենիքի կենսական մաս, տեղաբնիկ հայ բնակչությամբ և պետական իշխանության մշտական կառույցներով: Արցախի կորուստը ծանր հոգեբանական հարված էր ողջ հայության համար, իսկ Հայաստանի անվտանգությունն արդյունքում դարձել է ծայրահեղ խոցելի, ինչն արդեն շահարկման առարկա է դարձել թուրք-ադրբեջանական տանդեմի կողմից, որը Հայաստանից պահանջում է նորանոր զիջումներ, ընդհուպ մինչև ազգային պետության փաստացի կազմաքանդումը։

Արցախի հանձնումը Ադրբեջանին մեծագույն հանցանք է, այն պետք է իրավա-քաղաքական համապատասխան գնահատական ստանա: Ներկա վարչախումբը Արցախի հանդեպ իր քաղաքականությամբ խախտել է ՀՀ սահմանդրությունը և Անկախության հռչակագիրը` դա հիմնավորելով աշխարհաքաղաքական գործոնների անխուսափելիությամբ։ Սա սակայն կեղծիք է, մինչև 2020 թ․ Հայաստանի իշխանությունը հնարավորություն ուներ Արցախի հարցում գալ փոխզիջումային լուծումների, սակայն այն իր գործողություններով նպատակադրված տարավ Արցախի պետականության կազմալուծման, փոխարենը ակնկալելով թուրք-ադրբեջանական տանդեմից որոշակի աջակցություն՝ աշխարհաքաղաքական կտրուկ շրջադարձ իրականացնելու նպատակով։ Այս ամենն արդեն որոշակի քաղաքական գնահատական է ստանում, սակայն ապագայում այն անխուսափելիորեն նաև իրավական պատասխանատվության առարկա է դառնալու։

Արցախի վերադարձը պետք է դառնա մեր արտաքին քաղաքականության առանցքային նպատակներից մեկը, նրա նկատմամբ իրավունքը չպետք է զիջվի Ադրբեջանին, իսկ խնդրի կարգավորումը շարունակվի միջազգային լեգիտիմ ձևաչափով: Հայաստանը միջազգային բոլոր ատյաններում, ներառյալ դատական, հետևողականորեն գործելու է ի պաշտպանություն՝ Արցախի սուբյեկտայնության վերականգնման և հայ բնակչության իրավունքների, եթե նույնիսկ միջնաժամկետ հեռանկարում դա չի հանգեցնում ձևավորված ստատուս քվոյի էական փոփոխության։

Երկարաժամկետ հետանկարում Հայաստանը ձգտելու է Ադրբեջանին դնել այնպիսի վիճակի մեջ, երբ Արցախի շարունակվող օկուպացիան և հայաթափումը դառնա այդ պետության անվտանգության, զարգացման և միջազգային ինտեգրացման առանցքային խոչընդոտ, որպեսզի Ադրբեջանը ստիպված լինի գնալ բանակցային լուծման՝ էլ ավելի անբարենպաստ հետևանքներից խուսափելու համար։

Արցախի վերադարձը տեղի է ունենալու նաև Հայաստանի զարգացմանը զուգահեռ․ միայն հզոր հայկական պետությունն է ընդունակ լինելու վերադարձնել և վերահայացնել Արցախը: Այն, սակայն, կդառնա նաև Հայաստանի զարգացման կարևոր խթան, ցեղասպան և հայատյաց ադրբեջանական պետության դեմ շարունակվող գոյամարտի առանցքային բաղադրիչ, պաշտպանությունից հարձակման անցնելու լեգիտիմ միջոց։

Արցախի վերադարձը պետք է ուղեկցվի արցախցիների վերաբնակեցմամբ․ ինչը հնարավոր է նրանց համայնքները, մշակույթը և կառույցները՝ արդյունքում հավաքական ինքնությունը պահպանելու դեպքում: Հայաստանը աջակցելու է արցախցիների կոմպակտ բնակությանը Հայաստանի տարածքում, նրանց ինտեգրացմանը հայկական հասարակության մեջ, միևնույն ժամանակ օժանդակելով նրանց պետական և համայնքային կառույցների գործունեությանը և դրանց միջոցով կոլեկտիվ ինքնության պահպանությանը։ Հայաստանը նաև հստակ բարձրաձայնելու է, որ Արցախի հայ բնակչության վերադարձի իրավունքը իր արտաքին քաղաքականության կարևորագույն գերակայությունն է՝ դրանով աներկբա ուղերձ հղելով թե՛ Ադրբեջանին, թե՛ տարածաշրջանի մյուս խաղացողներին, և թե՛ արցախահայությանը, որ Արցախի հարցը փակված չէ, և ի վերջո միջազգային իրավունքին համահունչ հանգուցալուծում պետք է ստանա։

Հայաստանը դառնալու առաջնակարգ տնտեսությամբ, արագ զարգացող երկիր

Հայաստանը չունի մեծ բնական ռեսուրսներ, սակայն այն աղքատ երկիր էլ չէ։ Նրա ջրային և էներգետիկ ռեսուրսները, ընդերքը, բնակլիմայական բազմազանությունը, պատմամշակութային ժառանգությունը բավարար հնարավորություն են տալիս կենսունակ բազային տնտեսության համար, իսկ զարգացած բարձր արտադրողական տնտեսություն կառուցելու համար Հայաստանը պետք է ձգտի նաև տարածաշրջանային գերազանցության այն ոլորտներում, որտեղ նա ունի բնական մրցակցային առավելություններ։

Առաջիկա տարիներին այդպիսի ոլորտներն են լինելու՝

• Բարձր տեխնոլոգիական ծառայությունները, որտեղ Հայաստանը արդեն տարածաշրջանի առաջատարն է և շարունակում է արագ զարգանալ, ընդ որում այս ոլորտում Հայաստանը մրցակցում է գլոբալ շուկայում, և ունի զարգացման հսկայական ներուժ:
• Բարձր տեխնոլոգիական ռազմարդյունաբերությունը և հարակից կիրառությունները, որտեղ Հայաստանը պետք է օգտագործի ռազմականացված երկրի իր առավելությունները և ձևավորվող տեխնոլոգիական գիտելիքը՝ այլ երկրների համար կիրառական լուծումներ մշակելու համար:
• Ցածր աղտոտվածությամբ, բնական գյուղատնտեսությամբ և կանաչ էներգետիկայով կենսամիջավայրը, որը գրավիչ է ժամանակակից մարդու համար, ապահովում է մեծ զբոսաշրջային հոսքեր և աշխարհի այլ մասերում ապրող հայերի վերադարձ՝ կյանքի մի մասը Հայաստանում անցկացնելու համար:
• Պատմական և արդի մշակույթային կենտրոն, ներառյալ ներդաշնակ և հյուրընկալ հանրային միջավայրը, արվեստները և ավանդական մշակույթը, որը գրավիչ է թե հայերի, և թե օտարազգիների համար, թե զբոսաշրջության և թե Հայաստանի տարածքից սեփական գործունեությունը իրականացնելու համար:
• Առողջապահական և վերականգնողական ծառայությունների կենտրոն, որը հենվում է թե առկա բժշկական դպրոցի, և թե բնական ռեկրեացիոն ռեսուրսների՝ մասնավորապես հանքային ջրերի և առողջարանային հանգստավայրերի վրա:
• Բարձրակարգ կրթական ծառայությունների կենտրոն, որն առաջին հերթին հենվում է առողջապահական, ԲՏՃՄ, բանասիրական, արվեստի ոլորտների կրթական երկարատև ու հարուստ ավանդույթների վրա և ներգրավելով արտերկրում դասավանդող հայ լավագույն մասնագետներին:
• Արևմուտք-Արևելք/Հյուսիս-Հարավ տարանցիկ հոսքերի կառավարման հանգույց, որի հիմքում տրանսպորտային կապուղիներն են, ինչպես նաև զարգացած բանկային և լոգիստիկ համակարգը, որը կարող է սպասարկել տարանցիկ մեծ հոսքերը, և հավելյալ արժեք ստեղծել Հայաստանի համար:

Այս ոլորտներից յուրաքանչյուրի արագանցիկ զարգացումը պահանջելու է պետական թիրախային ներդրումներ կրիտիկական ենթակառուցվածքի, համակարգային կարողությունների և բարձրակարգ գիտա-կրթական ռեսուրսների մեջ։ Ի թիվս այլոց, պետությունը յուրացնելու է մասնավոր-պետական համագործակցության գործիքակազմը, քանի որ ծրագրերի մեծ մասը հնարավոր է իրականացնել միայն այդպիսի համագործակցության բարձր արդյունավետության պայմաններում։

Տնտեսությունը զարգացնելիս, Հայաստանը ձգտելու է դիվերսիֆիկացնել արտաքին շուկաների, մասնավորապես, դեպի ԵՄ և Մերձավոր Արևելք, առաջարկելով գործընկերներին նորարարական տնտեսական մոդելներ և նախագծեր, ինչպես նաև հետևողական ներդրումներ կատարել կրթության, գիտության և առանցքային ենթակառուցվածքների մեջ՝ ամրապնդելու իր առկա մրցակցային առավելությունները: Ի հավելումն, հաշվի առնելով Հայաստանի ռեսուրսների սակավությունը, նվազագույնի է հասցվելու տնտեսության քաոտիկ զարգացումը, ցանկացած տնտեսական նախագիծ կհամադրվի տվյալ համայնքի զարգացման ծրագրի հետ, կընտրվեն և աջակցություն կստանան լավագույն և փոխլրացնող նախագծերը։

Հայաստանում տնտեսության զարգացումը անհնար է առանց ներքին մրցակցային միջավայրի։ Մենք բացառվելու ենք նախորդ տարիների պրակտիկան, երբ տարբեր տնտեսավարողներ անարդար մրցակցային առավելություններ են ստանում՝ ելնելով իրենց քաղաքական ազդեցությունից, և կամ տարբեր կատեգորիաների տնտեսավարողներ գործում են տարբեր հարկային և վարչաիրավական դաշտերում՝ ստեղծելով անհավասար պայմաններ ավելի արտադրողական ընկերությունների համար, և կամ էլ նույն ընկերությունները շարունակաբար շահում են պետական մրցույթները, կամ առանց մրցույթ ստանում պետական պատվերներ։ Արդար մրցակցությունը ներդրումների գլխավոր նախապայմանն է, իսկ ներդրումները՝ արագ աճի գլխավոր խթանը, ուստի մենք հետևողական ենք լինելու մրցակցային միջավայրի թափանցիկության և հավասարության ապահովման խնդրում։

Մենք ձգտելու ենք կառուցել կենսունակ ժողովրդավարություն

Ժամանակակից ժողովրդավարությունը շատ երկրներում, ներառյալ Հայաստանում, գտնվում է ճգնաժամի մեջ՝ պայմանավորված ամբոխավարական տարրերի ագրեսիվ գործունեությամբ և ահագնացող հանրային կոնֆլիկտով: Ամբոխավարական ուժերը, հանդես գալով ժողովրդավարության և մարդու իրավունքերի քողի ներքո, իրական վտանգ են ներկայացնում ցանկացած պետության համար, սակայն Հայաստանի դեպքում դա վերադրվում է արտաքին վտանգի հետ՝ սպառնալով պետության բուն գոյությանը։ Ուստի Հայաստանը հետևողականորեն հրաժարվելու է ամբոխավարությունից, և շրջադարձ է կատարելու դեպի կայուն ժողովրդավարություն՝ հենված մեր արժեհամակարգի, պետության ինստիտուցիոնալ խորության և իրական պատասխանատվության վրա։

Որպեսզի Հայաստանում ձևավորվի և գործի կայուն ժողովրդավարական համակարգ․ ընտրությունների վրա հիմնված պետական ինստիտուտները հավասարակշռվելու են մերիտոկրատական ինստիտուտներով, ինչպես նաև արդյունավետ հակակշռեն իրար: Կառավարման համակարգը կհենվի պատմական փորձառություն, մշակութային և էթնո-կրոնական հիշողություն ունեցող կառույցների վրա, որոնք կապահովեն պետության ռազմավարական խորությունը, կպաշտպանեն այն ցնցումներից և կայուն ընթացք կտան նրա զարգացմանը։ Կառավարման համակարգում աշխատելու համար քաղաքացիների նկատմամբ պահանջները կխստացվեն, մասնավորապես, բարձրագույն կրթությունը և զինվորական ծառայությունը պարտադիր պայման կդառնան մի շարք պաշտոնների համար։

Այս նպատակով փոփոխության կենթարկվի Սահմանադրությունը, կուժեղացվի նախագահի ինստիտուտը, ներառյալ նաև առաջնային մանդատ տրամադրելու միջոցով, ինչպես նաև բոլոր այն ինստիտուտները, որոնք ձևավորվում են մասնագիտական կարողությունների հիման վրա՝ ներառյալ Զինված ուժերի գլխավոր շտաբը, Դատախազությունը, ՄԻՊ-ը, դատարանները և քննչական մարմինները: Հայկական պետականությունը չի կարող կախման մեջ հայտնվել միայն մեկ մարմնից՝ խորհրդարանից, որի ձևավորումը թեև կրում է արտաքուստ ժողովրդավարական բնույթ, սակայն գործող համամասնական ընտրակարգի պայմաններում բնավ մերիտոկրտական չէ: Չունենալով հակակշիռներ ու չարաշահելով սեփական լիազորությունները, դա կարող է երկրում ավտորիտար իշխանություն ձևավորել, ինչը փաստացի տեղի է ունեցել ներկայիս Հայաստանում։ Այս նպատակով մենք կողմ ենք նաև Ազգային ժողովի մեծամասնական կամ խառը ընտրակարգի անցնելու, որը կամրապնդի պատգամավորների առաջնային մանդատը, նրանց կմոտեցնի ընտրողին, և կբարձրացնի պատասխանատվությունը երկրի կառավարման գործում։

Հետևողականորեն բարձրացվելու է դատական համակարգի անկախությունը: Ներկայիս Հայաստանում դատական համակարգի կախվածությունը առաջացել է սահմանադրության մեջ իշխանական ճյուղերի տարանջատման թերությունների, ներառյալ ԲԴԽ ձևավորման մոդելի և անվերահսկելի լիազորությունների պատճառով և հանգեցրել է քաղաքական իշխանության կողմից դատականի փաստացի զավթմանը։ Ապագայում դատավորներին կարգապահական պատասխանատվության ենթարկելու մեխանիզմները էապես կբարդացվեն, դատավորների նկատմամբ ճնշում գործադրելը կենթարկվի խիստ պատժի, դատավորների անկախությունը և բարևարքությունը կերաշխավորվի նաև հանրային թափանցիկ մեխանիզմների միջոցով։

Քաղաքական համակարգը կառողջացվի նաև կուսակցությունների խոշորացման և ինստուցիոնալիզացման միջոցով, նրանց վրա օտարերկրյա ազդեցությունը էապես կնվազեցվի: Եթե կուսակցությունը չի մասնակցում իրական քաղաքական կյանքին, մի քանի անգամ չի ընտրվում համապետական ընտրություններում, նրա գործունեությունը կկասեցվի, և ընդհակառակը՝ ընտրական որոշակի շեմը հաղթահարող կուսակցությունները իրական պետական աջակցություն կստանան, նրանց գործունեության հանրային և թափանցիկ բնույթը ապահովելու դեպքում։ Օտարերկրյա աջակցություն ստացող կառույցներին կարգելվի քաղաքական գործունեությամբ զբաղվել, նրանց մասնակցությունը հանրային կյանքին ևս կկանոնակարգվի, որոշ դեպքերում նաև՝ կարգելվի։

Կոռուպցիայի դեմ պայքարը մշտապես կլինի մեր ուշադրության կենտրոնում, դրա գործիքակազմը կընդլայնվի, առկա զարտուղիները փակվեն: Ներկայիս իշխանության օրոք նվազեցվել է կենցաղային կոռուպցիան, սակայն դրան փոխարինելու է եկել քաղաքական կոռուպցիան, մասնավորապես, պետական միջոցների ծախսման և պետական պատվերների բաշխման բնագավառում։ Այս ոլորտը հավելյալ կկանոնակարգվի, իսկ վերահսկողության մեխանիզմները կհանվեն գործադիր իշխանության տակից (ներառյալ տրամադրելով դրանք խորհրդարանական ընդդիմությանը, կամ անկախ մարմիններին)։

Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու դերը պետության մեջ կընդլայնվի, որպես ազգային-ինտիտուցիոնալ խոշորագույն կառույց, որն իր մեջ կրում է հայ ժողովրդի պատմական հիշողությունը, այն Հայաստանի կառավարման համակարգում կստանա հատուկ կարգավիճակ։ Նմանապես, հայկական Սփյուռքի ազդեցիկ կառույցները որոշակի ինստիտուցիոնալ դեր կստանան Հայաստանի Հանրային խորհրդում և այլ խորհրդատվական մարմիններում։ Իր հերթին, Հանրային խորհրդի դերը կմեծացվի, մասնավորապես, յուրաքանչյուր օրենսդրական նախաձեռնության վերաբերյալ այն կկարողանա կարծիք տրամադրել, որը պարտադիր պետք է հաշվի առնվի՝ Ազգային ժողովի կողմից այն ընդունելիս։

Մենք ձգտելու ենք ապրել ներդաշնակ հասարակությունում

Պատմականորեն հայկական հասարակությանը ներհատուկ է բայրացակամությունը, հանդուրժողականությունը և բռնության ցածր մակարդակը: Սակայն վերջին տարիների ատելության քարոզը և ամենաթողության մթնոլորտը սկսել են խարխլել հասարակական համակեցության այս հիմնասյուները՝ սպառնալով նրա երկարաժամկետ կենսունակությանը։ Մենք ձգտելու ենք կրկին ամրապնդել հանրային համերաշխության հիմքերը, իսկ երկարաժամկետ հեռանկարում՝ կառուցել նաև աշխարհի առավել ներդաշնակ, անվտանգ և բարյացակամ հասարակություններից մեկը, որպես մեր երկրի կենսունակության և գրավչության առանցքային բաղադրիչ։

Մեր հանրային կյանքում կխրախուսվի մարդու առաքինությունը և բարեվարքությունը, ատելության խոսքը և վարքագիծը կմերժվեն բոլոր միջոցներով, հանրային լրատվամիջոցները և կրթական համակարգը կկենտրոնան ազատ մտածող, պատասխանատու և հայրենասեր քաղաքացու ձևավորման վրա, օրենսդրությունը ևս ակտիվորեն կխրախուսի պարկեշտությունը և պատասխանատու վարքագիծը։

Թիրախային ներդրումների միջոցով կընդլայնվի որակյալ և արժեքահենք կրթության հասանելությունը, ներառյալ սոցիալապես անապահով համայնքներում։ Կրթական համակարգը ողջ երկրի տարածքում հնարավորություն է տալու ցանկացած քաղաքացու ոչ միայն ժամանակակից կյանքի համար անհրաժեշտ գիտելիքներ ձեռք բերել, այլև յուրացնել մեր արժեքները, ինտեգրվել հասարակության մեջ և հաջողության հասնել։ Կստեղծվի ազգային դպրոցի օրինակելի մոդելը, կձևավորվեն կրթական համակարգի զարգացման առաջատար կենտրոններ, որոնք իրենց հետևից ու իրենց օրինակով առաջ կտանեն հանրակրթական ողջ համակարգը։ Կներդրվեն ուսուցիչների պատրաստման արդիական ծրագրեր և վարձատրության արժանավայել համակարգ՝ երիտասարդ, տաղանդավոր ու նվիրյալ մարդկանց մանկավարժական գործում ներգրավելու համար։

Պետությունը ակտիվ դեր կստանձնի հայ մշակույթի պահպանման, զարգացման, և հանրահռչակման հարցերում, հայ մշակույթը մշտապես կարդիականացվի՝ մրցունակ լինելու գլոբալացած աշխարհում և դառնալու փափուկ ուժի գործոն։ Մեր մշակութային ներուժն ավելի մեծ է, քան մենք այսօր օգտագործում ենք, նրա օրգանական զարգացումը հայրենիքում և հանրահռչակումն աշխարհում ևս մեր հանրային առողջության և կենսունակության առանցքային գործոն են։ Այդ համատեքստում հայագիտությունը և հայոց լեզուն շարունակական աջակցություն կստանան, մեր լեզուն շարունակաբար կարդիականացվի, նրա կիրառման ոլորտները կընդարձակվեն, ներառյալ նաև գլոբալ հարթակներում: Պետությունը հովանավորելու է նաև մշակութային այն կառույցներն, որոնք նպաստում են ազգային ու համամարդկային արժեքների հանրահռչակմանը՝ պատմական սյուժեներով բարձրարժեք ֆիլմերի արտադրությունը, ազգային երգն ու պարը, համաշխարհային դասական արվեստը, հիմնական թանգարանները, կստանան պետության աջակցությունը։

Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու դերը հանրային կյանքում ևս ընդլայնվելու է, այն առանցքային դերը կստանձնի հասարակության հոգևոր առողջացման գործում, քրիստոնեական արժեքները և կենսակերպը ակտիվ կխրախուսվեն։ Հայաստանը հստակ դիրքավորվելու է որպես քրիստոնեության երկիր, ոչ միայն իր պատմական ժառանգությամբ, այլև արդի կյանքով և հանրային բարքերով, դառնա գրավիչ ողջ աշխարհի քրիստոնյաների համար, ներառյալ որպես ուխտագնացության կենտրոն։ Պետությունն աջակցելու է Եկեղեցուն՝ դեպի ժողովուրդը գնալու, համայնքներում առավել ակտիվ ու ներգրավված լինելու հարցում։ Եկեղեցու տաղավար տոները պետական աջակցությամբ հանրահռչակվելու են և նշվելու որպես ժողովրդական տոներ։

Սոցիալական արդարությունը դառնալու է հիմնարար հանրային դաշինք

Հայաստանը չի կարող շարունակել ապրել վայրի կապիտալիզմի պայմաններում, դա բերում է հասարակության բևեռացման և ներքին լարվածության աճի․ միևնույն ժամանակ, սոցիալական արդարության ձգտումը չպետք է բերի ծայրահեղությունների և անիրատեսական սպասումների:

Հայաստանում սոցիալական արդարությունը դառնալու է հանրային հիմնարար դաշինք, որով երկարաժամկետ հեռանկարում կարգավորվում են պետության, մասնավոր ընկերությունների, վարձու աշխատողների և աշխատուժի շուկայից դուրս գտնվող ու հիմնականում պետական աջակցություն ստացող քաղաքացիների սոցիալական փոխհարաբերությունները, և որը ապահովում է խելամիտ հաշվեկշիռ պետության կենսունակության, տնտեսական զարգացման, և քաղաքացիների բարեկեցության միջև։

Պետական բյուջեն կհասնի ՀՆԱ-ի 35-40%-ին, ինչի միջոցով կիրականացվի հանրային բարիքի վերաբաշխում՝ հասարակության հարուստ շերտերից առավել կարիքավորներին, ներառյալ թոշակառուներին, գործազուրկներին, սովորողներին, հաշմանդամներին, բազմազավակ ընտանիքներին, և այլն։ Ընդ որում, հանրային բարիքը կվերաբաշխվի այն տրամաբանությամբ, որով կխրախուսվի ստացողների կողմից սեփական կարողությունների զարգացումը, մասնակցությունը տնտեսական գործունեությանն ու հանրային կյանքին և հոգատար վերաբերմունքը շրջակա միջավայրին:

Մասնավորապես, կրթության պետական ֆինանսավորումը կընդլայնվի, որակը կբարձրացվի՝ որպես սոցիալական արդարության առանցքային գործոն։ Բարձրագույն կրթության ոլորտում կընդլայնվի պետական պատվերը, համալսարանական կրթության մեջ կկատարվեն հավելյալ ներդրումներ՝ լավագույն մասնագետներին կրթական ոլորտ ներգրավելու, նյութա-տեխնիկական բազան արդիականացնելու, կրթական ծրագրերը ժամանակի պահանջներին համահունչ զարգացնելու նպատակով։ Դպրոցական կրթության ոլորտում հետևողականորեն կբարձրացվի ուսուցչական կազմի սոցիալական կարգավիճակը, ուսուցչի մասնագիտությունը դառնալու է առավել հարգի հասարակության մեջ, ոլորտը կներգրավի որակյալ և մոտիվացված մասնագիտական կադրերի։ Կրթության ընդհանուր պետական ֆինանսավորումը ներկա մակարդակի համամեմատ կկրկնապատկվի, հասնելով ՀՆԱ 5%-ի մակարդակին։

Առողջապահության ոլորտում շարունակաբար կխրախուսվի մրցակցությունը, զուգահեռ պետության կողմից կընդլայնվի պետական ապահավոգրությունը, ընդ որում հիվանդները հնարավորություն կունենան ընտրության, թե ինչպիսի հաստատություններում են այն օգտագործում։ Հայաստանում նաև կներդրվեն առավել տարածված մահաբեր հիվանությունների (սրտանոթային, քաղցկեղ) կանխարգելման մասշտաբային ծրագրեր, որոնք ներառում են բոլոր քաղաքացիների համար անվճար տարեկան պրոֆիլակտիկ ստուգումներ, հայտնաբերման դեպքում՝ պետական միջոցներով բուժում։ Այս ոլորտում կխրախուսվի նաև դեղամիջոցների շուկայի ազատականացումը և մրցակցությունը, բնակչության համար դրանց մատչելիությունը բարձրացնելու նպատակով։

Հայաստանում ակտիվ խրախուսվելու է բնակչության աճը, ներառյալ երիտասարդ և բազմազավակ ընտանիքներին հատկացվող թիրախային աջակցության միջոցով, այս նպատակով նաև կընդլայնվի և առնվազն բոլոր քաղաքաբնակ ընտանիքների համար մատչելի կդարձվի պետական մանկապարտեզների ցանցը։ Պետությունը ստեղծելու է բոլոր խելամիտ պայմանները, որպեսզի կանայք հնարավորություն ունենան մանկածնությունը և խնամքը համատեղել մասնագիտական գործունեության հետ, այն որևէ կերպ չպետք է խանգարի նրանց աշխատանքի շուկա վերադառնալ։

Բնական ռեսուրսների օգտագործման նկատմամբ հանրային և համայնքային վերահսկողությունը կուժեղացվի՝ բացառելու դրանց գիշատիչ շահագործումը: Յուրաքանչյուր համայնք, որի տարածքում բնական ռեսուրսներ են շահագործվում, այսուհետև խելամիտ հասույթ է ստանալու այդ գործունեությունից, ինչը թույլ կտա զարգացնել համայնքը և ադապտացնել նրա սոցիալ-տնտեսական կյանքը նոր իրողություններին, իսկ եթե ռեսուրսների շահագործումը բերում է նրա էական խաթարման՝ նաև իրավունք ստանալ սահմանափակել այն։ Յուրաքանչյուր ռեսուրսի շահագործում նաև պետք է պարտադիր ավարտվի տարածքի ռեկուլտիվացիայով և ըստ հնարավորի նրա վերականգնմամբ՝ հետագա բնականոն կյանքի համար։

Հայաստանը երկիր է, որն այսօր բախվում է բազմաթիվ մարտահրավերների, և նրանց միաժամանակյա հաղթահարումը թերևս անիրատեսական է թվում։ Մեզնից պահանջվելու է հետևողականություն, համբերություն և իմաստություն՝ ժամանակի ցանկացած պահին ընտրելու գործողությունների լավագույն համադրությունը՝ պաշտպանելու մեր երկիրը արտաքին վտանգներից և միաժամանակ այն ներսից զարգացնելու, առկա հանրային հակասությունները հանգուցալուծելու և նորերին դիմագրավելու, և ի վերջո մեր լավագույն իղձերն ու երազանքները իրականություն դարձնելու նպատակով։