Դիտորդական առաքելության զեկույց

2025 թ․ մարտի 30-ին Գյումրի և Փարաքար համայնքների ավագանիների ընտրությունների ընթացքում «ՀայաՔվե» դիտորդական առաքելության կողմից արձանագրված ընտրախախտումների վերաբերյալ

«ՀայաՔվե» ազգային քաղաքացիական միավորումը՝ «Պառլամենտարիզմի զարգացման միջազգային կենտրոն» և «Երիտասարդական ակումբների դաշնություն» ՀԿ–ների հետ համատեղ, 2025 թ․ մարտի 16-ից մինչև ապրիլի 7-ը ՀՀ Գյումրի և Փարաքար համայնքներում տեղի ունեցած ՏԻՄ ընտրություններին մասնակցել է անկախ դիտորդի կարգավիճակով՝ իրականացնելով ընտրական գործընթացի մշտադիտարկում, ներառյալ քվեարկության դիտորդական վերահսկողություն 14 և 31 ընտրատարածքների 98 ընտրական տեղամասերում։ Կատարած աշխատանքի արդյունքում «ՀայաՔվե» միավորման կողմից ներգրավված դիտորդները արձանագրել են հետևյալ հիմնական ընտրախախտումները։

Մարտի 27-ին ԱԺ ճեպազրույցի ընթացքում ՔՊ խմբակցության ղեկավար Հայկ Կոնջորյանը հայտարարել է, որ «ընտրակաշառքը գենետիկորեն կապված է ընդդիմության հետ»: Այսպիսի հայտարարությունը փաստացի զրպարտություն և սպառնալիք է պարունակում ՏԻՄ ընտրություններին մասնակցող բոլոր ընդդիմադիր թեկնածուների նկատմամբ, քանի որ Հայկ Կոնջորյանը որևէ կերպ չի մանրամասնել, թե կոնկրետ ում նկատի ուներ։ Նրան երկրորդել է նույն խմբակցության քարտուղար Արթուր Հովհաննիսյանը, որը հայտարարել է, որ ընտրակաշառք տվողներին «պատերով են տալու»։ Որքանով մեզ հայտնի է, ընտրակաշառքների և ընտրական օրենսդրության այլ խախտումների խնդիրներով պետք է զբաղվեն իրավապահ մարմինները, իսկ նշյալ պատգամավորների կողմից նմանատիպ հայտարարությունները կարող են դիտարկվել որպես այդ մարմինների իրավասություններին միջամտություն, ուստի այս երկու հայտարարություններն էլ պետք է դիտարկել որպես վարչական ռեսուրսի չարաշահում, ինչը արգելված է ՀՀ Ընտրական Օրենսգրքի 23 հոդվածի 1. մասով, որով «Արգելվում են նախընտրական քարոզչության կազմակերպման և իրականացման ընթացքում վարչական ռեսուրսի օգտագործումը, այդ թվում՝ ծառայողական պարտականությունների իրականացման համար տրամադրված ֆինանսական, տեղեկատվական միջոցների, տարածքների, տրանսպորտային ու կապի միջոցների, նյութական և մարդկային ռեսուրսների օգտագործումը ընտրությունների ժամանակ առավելություն ստանալու նպատակով»:

Մարտի 28-ին ՔՊ կուսակցությունը Գյումրիում անցկացրեց եզրափակիչ հանրահավաք՝ ի պաշտպանություն իր թեկնածու Սարիկ Մինասյանի։ Այդ հանրահավաքին ներկա էին բազմաթիվ քաղաքացիներ, որոնք կոլեկտիվներով բերվել էին տարբեր պետական հաստատություններից, ինչպես նաև Շիրակի մարզի այլ բնակավայրերից, թեև ընտրություններին անմիջական առնչություն նրանք չունեին։ Թեև մենք չունենք ուղիղ տվյալներ քաղաքացիների նկատմամբ հարկադրանքի վերաբերյալ, բայց դատելով նրանից, որ նրանցից շատերը խուսափում էին ներկայանալ, չէին ցանկանում խոսել տեսախցիկների առաջ, արագ հեռանում էին հանրահավաքի անցկացման վայրից, կարող ենք ողջամիտ ենթադրություն կատարել, որ այստեղ գործ կարող ենք ունենալ քաղաքացիների ազատ կամքի վրա անթույլատրելի ներգործության հետ, ինչը արգելված է ՀՀ Ընրական Օրենսգրքի 23 հոդվածի առաջին մասով, ինչպես նաև կարող է քրեական պատասխանատվություն նախատեսել ՀՀ Քրեական օրենսգրքի 236 հոդվածով։

Քվեարկությանը նախորդող օրը և քվեարկության օրը ՔՊ կուսակցության պաշտոնական էջը Ֆեյսբուքում շարունակում էր քարոզչություն կատարել Գյումրիում սեփական թեկնածուի օգտին, նրան երկրորդում էին ՔՊ մի շարք քարոզիչներ՝ Վիգեն Ծատրյանը, Հայկ Թորոյանը, medianews.am և civic.am կայքերը, որոնք տառացիորեն նույնական բովանդակությամբ հակաքարոզչություն էին իրականացնում հիմնական ընդդիմադիր թեկնածուների դեմ։

Լռության օրը և բուն քվեարկության օրը Փարաքարի մի շարք ընտրատեղամասերի հարևանությամբ, մուտքից մինչև 50 մետր հեռավորության վրա փակցված են եղել քարոզչական պաստառներ, որոնք, չնայած դիտորդների և ընտրական հանձնաժողովների հորդորների, այդպես էլ չեն հեռացվել: Այս խախտումը ակնհայտ էր, մասնավորապես, 14/8, 14/12 և 14/15 տեղամասերում:

Քվեարկության փուլ

Գյումրի և Փարաքար համայնքներում մարտի 30-ին անցկացված քվեարկության ընթացքում մեր դիտորդների կողմից արձանագրվել են բազմաթիվ ընտրախախտումներ։ Տեղի ունեցած ընտրախախտումները մենք կարող ենք դասակարգել ըստ մի քանի հիմնական տեսակների՝

1. Մի շարք ընտրատեղամասերի անմիջական հարևանությամբ հաճախ են առաջացել քաղաքացիների չթույլատրված կուտակումներ։ Այդպիսի կուտակումներ մենք արձանագրել ենք Գյումրիի 31/01, 31/05, 31/14, 31/18, 31/20, 31/39, 31/69 և 31/70, ինչպես նաև Փարաքարի 14/1, 14/8, 14/15 և 14/16 ընտրատեղամասերի դիմաց, ընդ որում ոստիկանությունը հաճախ անուշադրության է մատնել դրանք, իսկ մեր հորդորներով ցրելուց հետո դրանք շատ արագ վերականգնվել են: Փաստացի, մենք արձանագրել ենք այն իրողությունը, որ թեև Ընտրական օրենսգրքի 22 հոդվածի 3-րդ կետով արգելվում է քաղաքացիների և մեքենաների կուտակումը ընտրատեղամասերի հարևանությամբ, օրենքի այս պահանջը խախտելու համար շոշափելի իրավական պատասխանատվություն նախատեսված չի, և այդպիսի կուտակումներ պարբերաբար առաջանում են, ընդ որում հաճախ ընտրողների կամքի վրա ներգործության ընդգծված միտումով։
2. կուտակումները էլ ավելի հաճախ են եղել տեղամասերի ներսում, որոնք հաճախ նեղ էին և վատ հարմարեցված ընտրական գործընթացը կազմակերպելու համար։ Մասնավորապես, այդպիսի իրավիճակ էր Գյումրիի 31/01, 31/04, 31/14, 31/29, 31/30, 31/69, ինչպես նաև Փարաքարի 14/3, 14/6, 14/8, 14/15 տեղամասերում։ Որոշ տեղամասերում նույնիսկ պարզապես տեղաշարժվելն էր շատ դժվար։ Արդյունքում խախտվել էր ՀՀ Ընտրական Օրեսգրքի 57-րդ հոդված 2-րդ մասը, որի համաձայն «Քվեարկության սենյակը պետք է լինի հնարավորինս ընդարձակ և բավարարի հետևյալ պահանջները.
3. հնարավորություն ընձեռի քվեարկության ողջ ընթացքում ապահովելու տեղամասային ընտրական հանձնաժողովի անդամների, մասնագետի և քվեարկության սենյակում ներկա գտնվելու իրավունք ունեցող անձանց (այդ թվում՝ հաշմանդամություն ունեցող, ինչպես նաև տեղաշարժման (հենաշարժական) դժվարություններ ունեցող տեղամասային ընտրական հանձնաժողովի անդամների, մասնագետների, քվեարկության սենյակում ներկա գտնվելու իրավունք ունեցող անձանց) կանոնավոր աշխատանքը.
4. հնարավորություն ընձեռի տեղամասային ընտրական հանձնաժողովի անդամներին, ինչպես նաև քվեարկության սենյակում ներկա գտնվելու իրավունք ունեցող անձանց իրենց տեսադաշտում պահելու տեխնիկական սարքավորումը, քվեատուփը, քվեարկության խցիկները (պայմանով, որ չխախտվի քվեարկության գաղտնիությունը), քվեարկության խցիկներից մինչև քվեատուփն ընկած հատվածը»:
5. մենք բազմիցս ականատես ենք եղել բաց քվեարկության դեպքերի, երբ քաղաքացին փաստացի քվեարկում է ընտրախցիկից դուրս, կամ ընտրական հանձնաժողովի նախագահը միջամտում է քվեարկության գործողությանը։ Այդպիսի դեպքեր են արձանագրվել Գյումրիի 31/02, 31/17, 31/69, 31/70 և Փարաքարի 14/3, 14/14 տեղամասերում։ Որոշ դեպքերում ընտրողները սմարթ հեռախոսով նկարահանել են սեփական քվեարկությունը` դրանով ևս խախտելով քվեարկության գաղտնիությունը։ Մասնավորապես, այդպիսի խախտում է արձանագրվել Գյումրիի 31/50 և Փարաքարի 14/5 ընտրական տեղամասերում:
6. որոշ տեղամասերում եղել են դեպքեր, երբ քվեաթերթիկների տրցակը ոչ ամբողջական է տրամադրել, օրինակ, Գյումրիի 31/01-ում երկու անգամ տրցակում բացակայել է 2-րդ համարի քվեաթերթիկը։ Փարաքարի 14/8 տեղամասում մի քանի անգամ ընտրողներին տրամադրվել են երկուական 1 և երկուական 4 համարի քվեաթերթիկներ, բացակայել են 2 և 3 համարի քվեաթերթիկները: ժամը 18-ին տեղի ունեցած այդպիսի դեպքը արձանագրվել է գրանցամատյանում:
7. մի շարք ընտրական տեղամասերի մոտ արգելված հեռավորության վրա եղել են փակցված գովազդային պաստառներ, հիմնականում իշխող ուժի ներկայացուցչի, օրինակ Փարաքարի 14/8, 14/12, 14/15, Գյումրիի 31/07, 31/20, 31/27, 31/39 տեղամասերի առջև։
8. բազմաթիվ ընտրական տեղամասերում իշխող ուժի վստահված անձիք ընտրողների բացահայտ հաշվարկ էին վարում, առկա ցուցակներում նշելով ենթադրաբար իրենց օգտին քվեարկող ընտրողներին։ Այդպիսի դեպքեր են արձանագրվել, մասնավորապես, Գյումրիի 31/04, 31/45, 31/57, 31/65, 31/15, 31/29, 31/50, 31/62, 31/27 և 31/71, ինչպես նաև Փարաքարի 14/3, 14/4, 14/11, 14/12, 14/14 ընտրատեղամասերում։
9. բազմաթիվ ընտրատեղամասերի մոտ նույն մեքենաները բազմակի անգամ խմբերով ընտրողների էին բերում քվեարկության։ Դա մենք արձանագրել ենք Գյումրիի 31/05, 31/29, 31/47, 31/48, 31/59, 31/62, Փարաքարի 14/4, 14/9, 14/12 ընտրատեղամասերում։
10. մի շարք տեղամասերում քվեախցիկները չեն ապահովել քվեարկության լիարժեք գաղտնիություն, դիտարկվել են հարակից պատուհանների, դռների, կամ նույնիսկ տեսախցիկների միջոցով։ Դա մենք արձանագրել ենք Գյումրիի 31/17, 31/27, 31/65, Փարաքարի 14/13 ընտրատեղամասերում։
11. մի շարք ընտրատեղամասերում հանձնաժողովների նախագահները և քարտուղարները շարունակաբար դիմադրել են դիտորդների կողմից ներկայացված խախտումների արձանագրմանը, թեև դա մտնում էր իրենց անմիջական պարտականության մեջ։ Մասնավորապես, այդպիսի խախտումներ են արձանագրվել Գյումրիի 31/01, 31/57 ընտրատեղամասերում:
12. Որոշ ընտրական տեղամասի անմիջական մոտակայքում նկատվել են քաղաքացիական հագուստով ուժային կառույցների ներկայացուցիչներ (Գյումրիի 31/05, Փարաքարի 14/8, 14/12 ընտրատեղամասեր), ինչը նախատեսված չէ օրենքով։

Վերը նշված խախտումները արձանագրվել են համապատասխան տեղամասային հանձնաժողովների գրանցամատյաններում, լուսանկարվել և տեսանկարահանվել են, ըստ անհարժեշտության մենք պատրաստ ենք տրամադրել հավելյալ նյութեր՝ փաստելու մեր դիտարկումները։

Ամփոփելով մեր կողմից արձանագրված տարաբնույթ խախտումները, մենք գալիս ենք այն հետևության, որ 2025 թ․ մարտի 30-ին կայացած ՏԻՄ ընտրությունները, թեև առերևույթ ազատ էին, սակայն տեղի են ունեցել քաղաքացիների ազատ կամքի նկատմամբ զանգվածային ներգործության պայմաններում։ Ընտրատեղամասերի դիմաց որոշակի քաղաքական ուղղվածություն ունեցող անձանց շարունակական կուտակումը, ընտրողներին խմբերով ընտրատեղամասեր բերելը, իշխող քաղաքական ուժի վստահված անձանց կողմից իրենց օգտին քվեարկող քաղաքացիների բացահայտ հաշվառումը և քվեարկության գաղտնիության բազմակի խախտումները, իրենց հավաքականության մեջ, թույլ են տալիս ենթադրել, որ այս ամենը կրել է կազմակերպված և միտումնավոր բնույթ, և նպատակ է ունեցել ներգործել քաղաքացիների ազատ կամքի արտահայտման վրա, ինչն իր բացասական ազդեցությունն է ունեցել ընտրությունների վերջնական արդյունքների և դրանց հանրային ընկալման վրա։